Wystarczy podniesiona słuchawka telefonu czy fragment pisma skierowanego do Podatkowego Referatu i już sprawa jest oczywista – w odpowiedzi trzeba odwołać się do prawa podatkowego.

System prawa w gminie

Prawo podatkowe obejmuje zbiór reguł oraz mechanizmów zmierzających do ustalenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego i skutecznego poboru podatku. To wyłącznie definicja, a jak zadziała system prawa podatkowego w praktyce wskazuje poniższy prosty przykład:

Łukasz M. nabył w dniu 12 czerwca 2018 r. używany samochód ciężarowy od podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie kupna i sprzedaży pojazdów samochodowych. Jest to samochód o dopuszczalnej masie całkowitej pojazdu równej 5 ton, co oznacza, że Łukasz M. staje się podatnikiem podatku od środków transportowych (art. 8 pkt 1 oraz art. 9 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych). Na Łukaszu M. jako podatniku ciąży obowiązek podatkowy od miesiąca lipca 2018 r. (art. 9 ust. 4 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych). Należne za 6 miesięcy 2018 r. zobowiązanie z tytułu podatku od środków transportowych Łukasz M. wykazuje w deklaracji na podatek o środków transportowych (art. 9 ust. 6 pkt 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych). Sporządzenie deklaracji wymaga skorzystania z przepisu rozporządzenia z dnia 19 listopada 2015 r. w sprawie wzoru deklaracji na podatek od środków transportowych (Dz. U. poz. 2025) oraz stosownej uchwały rady gminy w sprawie określenia wysokości stawek podatku od środków transportowych. Jeżeli Łukasz M. nie wypełnia tego obowiązku koniecznym staje się wezwania przez Burmistrza Miasta do wypełniania tego obowiązku (art. 274a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa), a w przypadku dalszego uchylania się od obowiązku złożenia deklaracji zastosowanie mechanizmu przeprowadzenia postępowania podatkowego i wydania, jako wynik postępowania, decyzji z kwotą należnego za 2018 r. zobowiązania podatkowego (art. 21 § 3 oraz szereg artykułów działu IV Postępowanie podatkowe ustawy Ordynacja podatkowa). Po drodze Łukasz M. może otrzymać karę porządkową (art. 262 ustawy Ordynacja podatkowa). Zapłata podatku przez Łukasz M. to reguły zawarte w art. 47, 51, 55, 59, 60 ustawy Ordynacja podatkowa.

Powyższy schemat pokazuje, że prawo podatkowe w gminie tworzy ustawa Ordynacja podatkowa oraz ustawy podatkowe i przepisy aktów wykonawczych wydanych na podstawie ustaw podatkowych. Przepisy Ordynacji podatkowej stanowią, że przez ustawy podatkowe – rozumie się ustawy dotyczące podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych określające podmiot, przedmiot opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania, stawki podatkowe oraz regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych, podatników, płatników i inkasentów, a także ich następców prawnych oraz osób trzecich.

Najczęściej powoływaną ustawą podatkową tworzącą prawo podatkowe w gminie jest ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (z tekstem jednolitym z lipca 2018 r. Dz. U. poz. 1445). Regulacje w postaci podatku od nieruchomości, opłaty od środków transportowych (również od samochodów osobowych) czy podatku od posiadania psów i opłaty targowej znane są od 1955 r. - wówczas pod nazwą „podatków i opłat terenowych”.

Z szeregu aktów wykonawczych tworzących prawo podatkowe w gminie najnowszym (z 3 sierpnia 2018 r.) jest obwieszczenie Ministra Finansów w sprawie górnych granic stawek kwotowych podatków i opłat lokalnych na rok 2019 (M.P. poz. 745).

Podatkowe prawo w gminie tworzą również przepisy prawa podatkowego miejscowego, czyli wprowadzane uchwałą rady gminy. Część z tych przepisów jest obowiązkowa do wprowadzenia przez radę gminy.

• Obowiązkowe miejscowe przepisy prawa podatkowe to uchwały w sprawie:

1. wysokości stawek podatku od nieruchomości oraz podatku od środków transportowych,
2. wzorów formularzy: informacji o nieruchomościach i obiektach budowlanych, informacji o gruntach, informacji o lasach, deklaracji na podatek od nieruchomości, deklaracji na podatek rolny, deklaracji na podatek leśny, deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi,
3. trybu i szczegółowych warunków zwolnienia od podatku rolnego gruntów gospodarstw rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej,
4. metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, ustalenia stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz ustalenia stawki opłaty za pojemnik o określonej pojemności,
5. terminu, częstotliwości i tryb uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi,
6. warunków i tryb składania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

• Fakultatywne miejscowe przepisu to uchwały w sprawie:

1. zarządzenia w drodze inkasa poboru podatku od nieruchomości od osób fizycznych, podatku rolnego od osób fizycznych, podatku leśnego od osób fizycznych, opłaty targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, reklamowej, od posiadania psów, opłaty skarbowej, opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w takim przypadku rada gminy jest zobowiązana wyznaczać inkasentów i określać wysokość wynagrodzenia za inkaso,
2. warunków i trybu składania informacji o nieruchomościach i obiektach budowlanych, informacji o gruntach, informacji o lasach oraz deklaracji na podatek od nieruchomości, deklaracji na podatek rolny, deklaracji na podatek leśny, deklaracji na opłatę reklamową za pomocą środków komunikacji elektronicznej,
3. wprowadzenia innych zwolnień przedmiotowych od podatku od nieruchomości, podatku od środków transportowych, podatku leśnego oraz od opłat lokalnych, wprowadzenia innych zwolnień i ulg przedmiotowych od podatku rolnego,
4. wprowadzenia opłaty targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, reklamowej, od posiadania psów, w tym przypadku rada gminy określa zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek opłat,
5. wprowadzenia obowiązku prowadzenia przez inkasentów ewidencji osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych, zobowiązanych do uiszczania opłaty miejscowej oraz określić szczegółowy zakres danych zawartych w tej ewidencji,
6. wprowadzenia obowiązku składania deklaracji na opłatę reklamową, a także określenia terminu, warunków i tryb składania tych deklaracji; w tym przypadku rada gminy określa wzór formularza deklaracji na opłatę reklamową,
7. zaliczenia niektóre wsi do innego okręgu podatkowego niż określony dla gminy,
8. obniżenia średniej ceny skupu żyta za 11 kwartałów poprzedzających kwartał poprzedzający rok podatkowy, przyjmowanych jako podstawa obliczania podatku rolnego na obszarze gminy,
9. obniżenia kwoty stanowiącej średnią cenę sprzedaży drewna, uzyskaną przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, przyjmowaną jako podstawa obliczania podatku leśnego na obszarze gminy,
10. zwolnienia w całości lub w części z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, w części dotyczącej gospodarstw domowych, w których dochód nie przekracza kwoty uprawniającej do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, lub rodziny wielodzietne, o których mowa w ustawie o Karcie Dużej Rodziny.

 

Prawo zrozumiałe i w granicach zakreślonych ram

Stanowiąc przepisy prawa podatkowego w gminie nie można zapominać o dwóch zasadach.

Po pierwsze przepisy mają być zrozumiałe. Zgodnie z § 6 w związku z § 143 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 roku w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” przepisy aktów prawa miejscowego redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy. W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, że uchwała, jako akt prawa miejscowego powinna być zredagowana w taki sposób, aby była zrozumiała dla przeciętnego adresata. Adresat danego przepisu na jego podstawie powinien wiedzieć, w jaki sposób ma się zachować, a z kolei organ stosujący ten przepis powinien wiedzieć, w jaki sposób go zinterpretować. Przepis prawa miejscowego musi być sformułowany w sposób precyzyjny i czytelny, tak by wynikało z niego, kto i w jakich okolicznościach oraz jak powinien się zachować, żeby osiągnąć skutek wynikający z tego przepisu. (wyrok WSA w Lublinie z 19 września 2008 r., sygn. akt II SA/Lu 485/08).

Po drugie przepisy nie mogą wykraczać poza ramy przyjęte w przepisach prawa. Zgodnie z art. 94 zd. 1 Konstytucji RP organy samorządu terytorialnego, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Ponadto stosownie do przepisu § 115 w zw. z § 143 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” w aktach prawa miejscowego zamieszcza się tylko przepisy regulujące sprawy przekazane do unormowania w przepisie upoważniającym (upoważnieniu ustawowym).

Realizując kompetencję prawodawczą organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego musi zatem ściśle uwzględniać wytyczne zawarte w upoważnieniu ustawowym. Zgodność z prawem aktu wydawanego na podstawie tego upoważnienia polega natomiast na pełnym zrealizowaniu tego upoważnienia, bez możliwości wybiórczego, dowolnego czy też częściowego stosowania przepisu. W orzecznictwie sądów administracyjnych i nauce prawa nie budzi wątpliwości reguła interpretacyjna administracyjnego prawa materialnego, zgodnie z którą „dozwolone jest tylko to, co wynika z przepisów prawa” (np. wyrok NSA z dnia 19 marca 2008 r., sygn. akt II GSK 427/07).

 

Zmienność prawa w gminie

Przepisy prawa w gminie charakteryzuje ich zmienność. Przykładem ostatniego okresu jest kolejna zmiana w zakresie opodatkowanie podatkiem od nieruchomości elektrowni wiatrowych.

Dla przypomnienia: do  końca 2016 r. opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegały wyłącznie części budowlane, od 1 stycznia 2017 r. opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlega wartość całej elektrowni wiatrowej. Oznacza to, że opodatkowaniu podlega zarówno fundament, jak i maszt oraz elementy techniczne elektrowni wiatrowej (wirnik, zespół przeniesienia napędu, generator prądotwórczy, układy sterowania i zespół gondoli wraz z  mocowaniem i mechanizmem obrotu), stanowiące istotną część całej wartości elektrowni wiatrowej.

Ustawą z dnia 7 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1276) nastąpił powrót do sposobu opodatkowania elektrowni wiatrowych obowiązującego do 31 grudnia 2016 r. Co istotne zmienione przepisy obowiązują z mocą od dnia 1 stycznia 2018 r.

 

Znajomość nie tylko prawa podatkowego

Wykonywanie obowiązków związanych z wymiarem i poborem podatków w gminie wymaga nie tylko znajomości przepisów prawa podatkowego, ale również przepisów prawa z innych dziedzin, np. Prawa geodezyjnego i kartograficznego z rozporządzeniem wykonawczym w sprawie ewidencji gruntów i budynków, Prawa budowlanego, Kodeksu cywilnego – np. w zakresie przyjęcia i odrzucenia spadku, ustawy o księgach wieczystych i hipotece czy Prawa upadłościowego.

Wykonywanie obowiązków to także znajomość przepisów z zakresu prawa finansowego – ustawy o rachunkowości i ustawy o finansach publicznych.

 

Oczekiwane zmiany przepisów na przykładzie nadpłaty

Projekt ustawy Ordynacja podatkowa (z 4 lipca 2018 r.) wprowadza długo wyczekiwaną zasadę dotyczącą stanowienia i rozliczenia nadpłaty podatku. Zgodnie z projektem organ podatkowy dokonuje zaliczenia lub zwraca nadpłatę bez wydawania decyzji (w tm zakresie są oczywiście wyjątki). Dodatkowo, zgodnie z jednym z projektowanych przepisów postanowienie w sprawie zaliczenia nadpłaty wydaje się wyłącznie na wniosek, w przypadku gdy kwota nadpłaty podlegającej zaliczeniu nie przekracza 60 zł.